Een bijzondere tomaat: Pineapple

Soms maken mensen het leven onbedoeld en nodeloos ingewikkeld. Wie noemt een tomaat nu ananas? Lijkt hij op een ananas of smaakt hij naar ananas?

We beginnen bij het begin: de Pineapple is een heirloom die in ieder geval in de jaren 50 van de vorige eeuw al ergens in de Amerikaanse staat Kentucky door enkele boerenfamilies werd geteeld. Het ras werd in die tijd opgemerkt door 'zaadjagers' van een handelsbedrijf. Die hebben ze vermeerderd en uteindelijk in hun zaadcatalogus opgenomen. Daarna bleek dat de Pineapple in Europa – en zeker in Frankrijk – een favoriet van liefhebbers van tomaten werd.

De Pineapple is een vleestomaat en het is een joekel van een vleestomaat. Deze variant kan wel een kilo of meer wegen. Hij heeft brede heupen met ribbels die de tomaat met een beetje fantasie inderdaad wat op een ananas doen lijken. Onder de juiste omstandigheden (lees: een lange, zwoele zoemer) begint hij in augustus af te rijpen. Het vruchtvlees wordt dan erg zacht en sappig. Dat is dan ook de beste tijd om van deze bijzondere tomaat te genieten. Kun je jezelf niet bedwingen, dan maakt dat ook niet zoveel uit, want de Pineapple is ook onrijp nog zeer smaakvol.

De smaak van de Pineapple is meestal erg fruitig met een milde zoete, bijna citrusachtige twist. Op de achtergrond proef je inderdaad iets van ananas, al kan dat echter ook een geval van wishful thinking zijn. De donkere en groene variëteiten zijn ook verfrissend zuur. De Pineapple bevat verder maar weinig zaadjes.

De Pineapple is beschikbaar is een aantal kleuren: geel-oranje (de oorspronkelijke variant), blauw-donkerpaars (de 'Ananas Noire’ en de ‘Ananas Bleu’), groen (de ‘Green Pineapple’ en geel, oranje en lichtrood (de ‘Hawaiian Pineapple’). In vergelijking met zijn andere broertjes en zusjes, smaakt laatste ook nog eens het meest naar ananas.

De Pineapple houdt van warmte en zal in Nederland dus de beste opbrengst hebben wanneer je hem het hele groeiseizoen in de kas laat opgroeien. De plant wordt dan zo'n 1,50 meter hoog. Door de zware vruchten zal het duidelijk zijn dat de hem terdege moet ondersteunen.

De Pineapple is perfect voor salades en op brood. Ook zijn ze zeer geschikt voor het maken van sauzen en soepen.

Twee woorden: Ananas en Pineapple. Zie hier.

Wil je zelf eens proberen om deze bijzondere tomaat op te kweken dan kun je hier de zaadjes bestellen.

Bittere tomaat (of Afrikaanse eierplant)

De bittere tomaat (Solanum aethiopicum) wordt ook wel de Afrikaanse eierplant genoemd. Deze soort wordt aangetroffen in zuidelijk Azië en tropische delen van Afrika.

Deze soort is een directe familie van, onder andere, de tomaat (Solanum lycopersicum of Lycopersicon esculentum) en de aubergine (Solanum melongena).

Inderdaad lijkt deze vrucht bes van deze soort op een soort kruising tussen een aubergine (eggplant, in het Engels) en een tomaat. Biologen vermoeden dat de bittere tomaat wel eens kan afstammen van de paarse eierplant (Solanum anguivi), een wilde voorouder. Andere biologen proberen ons weer eens in verwarring te brengen door te melden dat die paarse eierplant slechts een cultivar is van de bittere tomaat.

In diens natuurlijke habitat heeft de bittere tomaat natuurlijk het voordeel van veel zonlicht. Dat zorgt voor een uitbundige groei, waardoor de vaak sterk vertakte plant wel 2,5 meter hoog kan worden. In ons land is het een stuk minder aangenaam en dus zal de Afrikaanse eierplant onder glas ingezaaid moeten worden en pas later worden uitgeplant op een zonnige plaats.

De bloemen zijn prachtig stervormig. Kelk- en kroonbladen zijn vergroeid. De kleur is wit. De vijf gele meeldraden zijn als een bundeltje rondom de stijl te vinden, maar zijn wel vrij van elkaar. Na de bloei ontstaat een vrucht, die er uitzien als kleine vleestomaatjes met een stevige steel of als een minipompoen. Meestal worden deze vruchten nog groen geoogst, voordat ze een dikke schil krijgen. Bij het rijpen ontstaat een diepe oranjerode kleur, onder andere door de vorming van behoorlijk wat caroteen. De smaak is afhankelijk van het ras zoetachtig tot iets bitter. De vrucht wordt zowel vers als gekookt gegeten. Omdat de vruchten ook in de late herfst beschikbaar zijn, worden het ook wel kerstaubergines genoemd.

In Afrikaanse landen worden de bladeren van de bittere tomaat als gekookte bladgroente gegeten en blijken zelfs nog voedzamer te zijn dan de vruchten. De vrucht wordt zowel rauw als gekookt gegeten. De bitterheid van die vrucht hangt af van de hoeveelheid saponine die het bevat. Daardoor hebben sommige cultivars van de bitere tomaat een zoete smaak, terwijl behoorlijk bitter kunnen zijn.

Intussen wordt de bittere tomaat steeds populairder als cultuurgewas. Daardoor ontstaan er meer en meer cultivars die aangepast zijn aan de plaatselijke omstandigheden en smaakbeleving. In ons land wordt de bittere tomaat uitsluitend ingezet als stekje in winterse bloemstukjes. Heb je toch een stukje Afrikaans zonlicht in huis tijdens die donkere dagen.

Wil je zelf eens proberen de bittere tomaat (of Afrikaanse eierplant) op te kweken dan kun je hier de zaadjes bestellen.

De eerste tomaten in Europa

Recent onderzoek onder leiding van Tinde van Andel laat zien dat de vroegste tomaten in Europa in een veel grotere verscheidenheid aan kleuren, vormen en maten voorkwamen dan eerder werd gedacht, met zowel eenvoudige als gebundelde bloemen, ronde en gesegmenteerde vruchten[1].

Na de eerste reis van Christoffel Columbus naar Amerika in 1492 werden al snel de eerste gewassen uit de Nieuwe Wereld als curiosa naar Europa gebracht en gepresenteerd aan de koninklijke hoven.

In 1521 veroverde Hernán Cortez de Azteekse stad Tenochtitlan (nu Mexico-Stad). Daarop rapporteerde de franciscaner monnik en kroniekschrijver De Sahagún (ca. 1577) dat de Azteken een grote verscheidenheid aan tomaten van verschillende groottes, vormen en kleuren verbouwden. De Spanjaarden namen later de plaatselijke Nahuatl-term tomatl over als tomate[2].

Vreemd genoeg bestaat er geen verslag van de aankomst van de eerste tomatenzaadjes in Sevilla, de Spaanse haven waar schepen uit de Nieuwe Wereld hun lading losten.

Zaden van maïs (Zea mays), afrikaantjes (Tagetes erecta) en chilipepers (Capsicum annuum) werden geplant in tuinen van Europese aristocratische families als verfijnde (en prijzige) rariteit, waar ze de aandacht trokken van geleerden uit het begin van de zestiende eeuw. Ondanks hun wetenschappelijke interesse in dit gewas uit de Nieuwe Wereld, waren de meeste botanici uit de Renaissance niet duidelijk over de precieze herkomst van deze 'gouden appels' of 'pomi d'oro'. Het onderzoek over de eerste Europese tomaten en hun oorsprong wordt vaak gehinderd door foutieve dateringen, foutieve botanische identificaties en ontoegankelijke historische bronnen.

Pietro Andrea Matthioli beschreef in 1544 als eerste een tomaat, al plaatste hij deze in de sectie van alruin. De eerste exemplaren werden rond 1551 verzameld door de Italianen Ulisse Aldrovandi en Francesco Petrollini, mogelijk van planten die in de botanische tuin van Pisa waren gekweekt door hun leraar Luca Ghini.

De Vlaming Rembert Dodoens (1517-1585) publiceerde de eerste afbeelding van de Gulden Appel in 1553. Dodoens, ook bekend onder zijn gelatiniseerde naam Rembertus Dodonaeus, studeerde aan verschillende universiteiten en reisde van 1535 tot 1546 naar Frankrijk, Duitsland en Italië, waar hij de tomaat vermoedelijk voor het eerst zag. In 1548 vestigde hij zich in het (nu) Belgische Mechelen, toen een hotspot van zestiende-eeuwse natuuronderzoekers, die exotische planten bestudeerden in de tuinen van plaatselijke edellieden.

In een latere uitgave van zijn Cruydeboeck (1583) noemde Dodoens de mensen die hem van planten hadden voorzien. Eén van hen, Jean de Brancion, had een prachtige tuin met veel exoten, verkregen via zijn uitgebreide internationale netwerk. In de manuscripten van Aldrovandi, bewaard aan de Universiteit van Bologna, zijn er verschillende lijsten met zaden die naar De Brancion zijn gestuurd, waarvan er één, gedateerd 10 januari 1571, een 'Pomum pomiferum' bevat. Een andere mogelijkheid is dat Dodoens een tomatenplant bemachtigde uit de tuin van de Antwerpse apotheker Pieter van Coudenberghe, aangelegd in 1548 en met meer dan 600 exotische planten.

[1] Van Andel et al: Sixteenth-century tomatoes in Europe: who saw them, what they looked like, and where they came from in Plant Biology – 2022. Zie hier.
[2] Janet Long: De Tomates Y Jitomates En El Siglo XVI in Estudios De Cultura Náhuatl – 1995

Een bijzondere tomaat: Nasone del Cavallino

Zelfs het zo waterige Venetië heeft zijn eigen variëteit tomaat: de Nasone del Cavallino. Deze heirloom wordt geteeld in het unieke plaatselijke klimaat van de lagunes. Venetië is ooit gebouwd in een moerassig landschap, dat de latere stad eeuwenlang kon beschermen tegen invallen van buitenaf. Met een beetje diplomatiek optreden kon Venetië lange tijd onafhankelijk blijven en zelfs uitgroeien tot misschien wel de rijkste stad van Europa. Van al die pracht en praal is weinig meer over, want door gebrek aan onderhoud tast het vocht langzamerhand de hele stad aan. De stad zinkt. Het is slechts een schim van zijn glorierijke geschiedenis.

Maar de Nasone del Cavallino blijft in de hele streek geliefd. Hoewel je de Italiaanse term Nasone del Cavallino kunt vertalen als 'neus van het paard', is dat vreemd genoeg niet de oorsprong van de naam. De tomaat vernoemt Cavallino-Tre Porti, een stadje ligt ten noordoosten van Venetië en is gevestigd op een schiereiland dat de Venetiaanse lagune scheidt van de Adriatische Zee. En ja, met een beetje fantasie lijkt dat schiereiland op een kop van een paard.

Het schiereiland staat sinds mensenheugenis – en dat is lang in Italië – bekend om de teelt van groenten en fruit. Het leverde dat aan de inwoners van Venetië. Ooit was het beroemd om de productie van perziken, maar die teelt liep drastisch terug na een grote overstroming in 1966. Perzikbomen kunnen namelijk niet zo goed tegen zout water.

Na de ramp stapten de inwoners min of meer noodgedwongen over op de teelt van wilde asperges en tomaten. Van deze laatste is de teelt van de Nasone del Cavallino lokaal wijdverbreid.

Deze lokale variëteit verkleurt tijdens zijn groei van groen naar rood. Het vruchtvlees is stevig en zeer smakelijk met maar weinig pitjes. De Nasone del Cavallino is een tomaat met behoorlijke afmetingen: meer dan tien centimeter lang en wel 200 gram zwaar.

Ze doen het perfect in ieder Italiaans gerecht waar tomaten onmisbaar in zijn. Wil je echt genieten van de Nasone del Cavallino doe dan een paar plakjes op een warme bruschetta, slechts gegarneerd met extra virgine olijfolie, een snufje zout en een beetje oregano.

Een bijzondere tomaat: Pink Thai Egg

Kijk, dat is nu een handige naam voor een tomaat. De Pink Thai Egg is een roze tomaat die afkomstig is uit Thailand en de vorm heeft van een ei.

De Pink Thai Egg is een heirloom tomaat die oorspronkelijk uit Thailand komt. Niet alleen zijn de in dat land gewild om hun aantrekkelijke verschijning, maar vooral ook om hun zoete en sappige fruit. De vruchten zijn een centimeter of twee, drie lang en hebben een gewicht van ongeveer 30 gram.

De tomaten verkleuren van cremewit naar parelroze tot lichtrood tijdens het rijpen. Ze zijn erg zoet en smaakvol. Perfect voor kleurrijke salades.

Het is een dichte, bossige tomatenplant die wel twee meter hoog kan worden. De plant produceert vele trossen tomaten met een formaat die varieert van die van een druif tot die van een klein ei. Daardoor heeft de plant vaak ondersteuning nodig van staken.

De Pink Thai Eggs kunnen worden gebruikt in salades, als snacktomaat, geroosterd of verwerkt tot een roze tot lichtrode tomatenpuree. Pink Thai Egg-tomaten moeten worden geoogst wanneer ze volledig rijp zijn voor de beste smaak. In tegenstelling tot andere cherrytomaatjes, splijten de Pink Thai Egg-tomaten niet open of barsten ze niet als ze rijpen. Het fruit van Pink Thai Egg tomatenplanten is het lekkerst als je ze vers eet, maar de tomaten zijn wel degelijk heel goed houdbaar.

Pink Thai Egg-tomaten hebben dezelfde groei- en verzorgingseisen als elke andere tomatenvariëteit. Het is echter bekend dat ze een wat hogere waterbehoefte hebben dan andere tomaten en beter groeien in gebieden met veel neerslag. Ze zijn aangepast aan het heersende klimaat in Thailand.

Naar verluidt zijn de Pink Thai Egg-tomaten ook beter bestand tegen veelvoorkomende tomatenziekten dan andere variëteiten. Bij voldoende water is deze tomatensoort extreem hittebestendig. Met 70 tot 75 dagen tot volwassenheid, kunnen de zaadjes van de Pink Thai Egg het beste al zes weken voor de laatste nachtvorst in je regio binnenshuis worden geplant. Als planten ongeveer 15 centimeter hoog zijn, kunnen ze worden afgehard en buiten worden geplant.

Wil je zelf eens proberen om deze bijzondere tomaat op te kweken dan kun je hier de zaadjes bestellen.

Tomaten en lood (uit de bodem)

Een moestuintje is een leuk tijdverdrijf. Zeker in deze penibele tijden, waarin de prijzen van groente en fruit de pan uitrijzen is het zelf kweken van tomaten of chilipepers een interessante hobby aan het worden.

Maar er schuilt soms een onzichtbaar gevaar in de bodem van moestuinen. Soms is die bodem vervuild omdat er ooit industriële bedrijvigheid op heeft plaatsgevonden. Omdat men vroeger een stuk minder milieubewust was als nu, kwamen er regelmatig giftige stoffen, zoals lood en benzeen, in die bodem terecht.

Planten halen hun voedingsstoffen uit diezelfde bodem en het is vastgesteld dat veel soorten tegelijkertijd ook zware metalen op kunnen nemen[1]. Tijd voor een onderzoek, zo vonden Amerikaanse wetenschappers[2].

Ze onderzochten het loodgehalte van tomaten die opgegroeid waren in een moestuin die zwaar vervuild was met het giftige lood. Het resultaat daarvan was dat tomaten veilig zijn om te eten, zelfs als ze op die zwaar vervuilde bodem waren opgegroeid.

“Er was zo weinig lood in die tomaten aan te tonen, dat we schatten dat een volwassen man of vrouw gemiddeld bijna 200 kilo tomaten per week zou moeten eten om tot giftige niveaus aan lood in het lichaam te komen,” zo verklaart Andrew Margenot, mede-auteur van het onderzoek. Het wordt echter een ander verhaal als het gaat om kleine kinderen, maar zelfs die zouden per week bijna 40 kilo tomaten (of daarvan gemaakte ketchup) moeten consumeren om tot gevaarlijke niveaus aan lood te komen.

Goed nieuws, zo zeggen de onderzoekers, maar ze maken wel een belangrijke kanttekening: niet het eten van de tomaten levert problemen op, maar het spitten en schoffelen in de sterk vervuilde grond kan zorgen dat je met lood vervuild stof inademt. Ook ongewassen of onvoldoende gewassen tomaten kunnen daarmee vervuild zijn.

Probeer dus altijd uit te vinden wat er vroeger met de locatie van je moestuintje is gebeurd. Een oude garage, teerfabriek of latexproducent betekent bijna per definitie sterke vervuiling.

[1] Brown et al: Lead in Urban Soils: A Real or Perceived Concern for Urban Agriculture? in Crop Science Society of America - 2016
[2] Watson, Margenot: Fruit lead concentrations of tomato (Solanum lycopersicum L.) grown in lead-contaminated soils are unaffected by phosphate amendments and can vary by season, but are below risk thresholds in The Science of the total environment - 2022

Tomaten voor de ziekte van Parkinson

De Ziekte van Parkinson is een neuro-degeneratieve ziekte met symptomen als spierstijfheid, traagheid, beven en een verslechterende coördinatie. Ook pijn, spraak- en slikstoornissen, depressies, de slaap, het geheugen en de stemming komen veel voor. Bij de Ziekte van Parkinson raken de zenuwen in de hersenen meer en meer beschadigd. Zo'n 50,000 mensen lijden in Nederland aan de gevolgen van de Ziekte van Parkinson.

Sinds 1967 wordt bij de behandeling van de Ziekte van Parkinson L-DOPA (levodopa) voorgeschreven. L-DOPA is onder meer de precursor ('voorloper') van de neurotransmitters dopamine, norepinefrine (noradrenaline), en epinefrine (adrenaline). Levodopa kan echter de ziekte van Parkinson niet genezen of het ziekteproces vertragen.

Tot nu toe wordt die L-DOPA synthetisch geproduceerd, maar er zijn grote zorgen dat de vraag (het groeiend aantal patiënten) het aanbod (de productie van L-DOPA) in de nabije toekomst zal overstijgen. Wetenschappers zijn er echter recent in geslaagd om tomaten die L-DOPA te laten produceren[1]. Deze plantaardige variant van L-DOPA zorgt voor minder bijwerkingen en is ook nog eens goedkoper te produceren.

Tot nu toe was het onderzoek verricht aan de fluweelboon (Mucuna pruriens). Dat onderzoek leverde wel wat positieve resultaten op, maar het vervelende was dat de boon met piepkleine haartjes is bedekt. Die haartjes bevatten mucunian (ooit gebruikt als 'jeukpoeder') en serotonine die irritatie, blaren en allergische reacties veroorzaken bij de werknemers bij het oogsten en verwerken. Verder kunnen andere stofjes in de fluweelboon hallucinaties veroorzaken.

Nu men de tomaat heeft 'omgebouwd' om deze L-DOPA te laten produceren. Dat levert direct een aantal voordelen op, want deze tomaat is ook gewoon in ons land te telen. Extractie van de L-DOPA uit de tomaat is bovendien relatief eenvoudig. Ook kan deze 'L-DOPA-tomaat' ook in de derde wereld voor een wereld van verschil zorgen: daar hebben patiënten op dit moment nauwelijks toegang tot de synthetische versie, terwijl de vegetarische versie een veel goedkopere vorm van L-DOPA gaat opleveren.

[1] Breitel et al: Metabolic engineering of tomato fruit enriched in L-DOPA in Metabolic Engineering – 2021. Zie hier.

Een bijzondere tomaat: Cherokee Purple

Ook de Cherokee Purple tomaat is een zogenaamde heirloom met een interessante, doch ietwat duistere historie. Deze tomaat heeft een rijke, complexe en zoete smaak, zelfs met een hint van rook. De productieve planten krijgen grote knobbelige vruchten die wel 350 tot 450 gram kunnen wegen. De vruchten variëren in kleur van bruin, donkergroen, donkerroze tot paars. Al deze kleuren kunnen op dezelfde tomaat op hetzelfde moment aanwezig zijn. Het is een ideale tomaat om in plakken te snijden voor sandwiches. Ongeveer 80 dagen na het verpotten kan men oogsten.

Het verhaal van de opmars van deze tomaat luidt als volgt: De Amerikaan Craig LeHoullier uit Berwyn (Pennsylvania, US) is een verwoed verzamelaar van tomatenzaden, tuinder en boekenschrijver (over tomaten). Er wordt gefluisterd dat hij meer dan 3,000 verschillende tomatenzaden in zijn bezit heeft. Zijn tuin heeft maar een beperkte oppervlakte en kan maar 200 tomatenplanten herbergen. In 1990 kreeg LeHoullier een zakje zaden toegestuurd door John Green uit Sevierville (Tennessee, US). In het begeleidend schrijven meldde Green dat hij de zaden had gekregen van een vrouw, die ze op haar beurt weer had gekregen van haar buren. Die buren, zo gaat het verhaal, verbouwden uit deze zaden al meer dan honderd jaar tomaten en dat ze de zaden oorspronkelijk gekregen hadden van Cherokee Indianen. LeHoullier plantte wat zaadjes en de oogst was boven verwachting met tomaten die de kleuren van van 'een grote blauwe plek op een been' leken te hebben. Hij gaf ze de naam Cherokee Purple.

In de kunstwereld zou men zeggen dat de provenance van de Cherokee Purple niet echt sterk is.

Ach, zegt LeHoullier berustend, het is altijd wat frustrerend. Van de meeste heirlooms hebben we vaak niet meer dan een spoortje geschiedenis en er zullen altijd meer vragen dan antwoorden overblijven.

Wil je zelf eens proberen om deze bijzondere tomaat op te kweken dan kun je hier de zaadjes bestellen.

Hoe gezond is lycopeen in tomaat?

Lycopeen is één van de bekendste bioactieve stofjes die zich in de tomaat verstoppen. Lycopeen is een natuurlijk pigment met een helder rode vorm van caroteen en dus een carotenoïde. Intussen is er veel wetenschappelijk onderzoek verricht naar de mogelijke gezondheidsvoordelen van deze stof. In ons lichaam is lycopeen zowel een anti-oxidant, als een ontstekingsremmer en absorbeert bovendien ultraviolette straling.

In het kader van het Topsectorproject 'De Waarde(n) van Groenten & Fruit' heeft Hidde van Steenwijk, onderzoeker bij de Universiteit Maastricht, de gezondheidseffecten van lycopeen bestudeerd[1]. Daarbij keek hij naar het effect van lycopeen op ontstekingswaarden, omdat zulke ontstekingswaarden een negatieve invloed lijken te hebben op de ontwikkeling van welvaartsziekten, zoals diabetes type II en hart- en vaatziekten.

Het literatuuronderzoek van Van Steenwijk laat zien dat patiënten met hogere ontstekingswaarden als gevolg van diverse ziektebeelden ook lagere lycopeenconcentraties in het bloed hebben. Vermindering van circulerend lycopeen kan een van de eerste tekenen zijn van een laagwaardige chronische ontsteking. Uit het betreffende onderzoek blijkt echter ook dat een verhoging van de lycopeenconcentratie (door bijvoorbeeld een aantal weken meer tomaten met veel lycopeen te consumeren) deze ontstekingen niet direct vermindert.

De resultaten van dit onderzoek laten daarmee zien dat het zowel van belang is om al gezond te eten als je je nog gezond voelt, maar ook dat de combinatie van verschillende bioactieve stoffen van belang is voor de gezondheidseffecten van groenten en fruit. Omdat je met een product als tomaat meer dan lycopeen binnenkrijgt, lijkt het daarom gezonder om in plaats van een supplement met lycopeen te slikken, je lycopeengehalte op peil te houden door veel (producten van) tomaten of andere lycopeenhoudende groenten of fruit te eten. Met andere woorden: je moet eigenlijk je leven lang een laag niveau aan lycopeen in je lichaam hebben om laagwaardige chronische ontstekingen tegen te gaan.

[1] Van Steenwijk et al: The Role of Circulating Lycopene in Low-Grade Chronic Inflammation: A Systematic Review of the Literature in Molecules - 2020

Een bijzondere tomaat: Xantomato

Een team van Israëlische wetenschappers heeft een nieuwe tomatensoort ontwikkeld die kan helpen bij het bestrijden van degeneratieve oogziekten, zo meldt de Hebreeuwse Universiteit van Jeruzalem.

De nieuwe tomaat luistert naar de naam Xantomato en bevat veel zeaxanthine, een in vet oplosbare kleurstof die de plant beschermt tegen zonnestraling. Deze stof kan ook degeneratieve oogziekten bij de mens afremmen door de lichtreceptoren van het netvlies te beschermen tegen schade, veroorzaakt door ultraviolette straling.

Dit natuurlijke gele pigment komt vooral voor in maïs, oranje paprika's, pompoen en citrus, en verder in zeer lage concentraties in meloenen, mango's, abrikozen en perziken.

De onderzoekers - onder leiding van professor Joseph Hirschberg, gespecialiseerd in genetica, moleculaire biologie en genetische verdeling van planten - melden dat de opname van zeaxanthine via de voeding de ontwikkeling van degeneratieve oogziekten en dan vooral van maculadegeneratie, die bij volwassenen uiteindelijk blindheid veroorzaakt, helpt verminderen.

Hirschberg vertelt dat de Xantomato – vernoemd naar xanthophyl, de groep stoffen waartoe zeaxanthine behoort – is ontwikkeld met behulp van klassieke genetische veredeling van gewassen en hybridisatie van verschillende stammen.

Meer dan de helft van de pigmenten in de nieuwe tomaat bestaat uit zeaxanthine, maar daarnaast bevat die ook nog de vitamines en andere essentiële voedingsstoffen die ook in 'gewone' tomaten worden aangetroffen. Het nieuwe tomatenras heeft zeven keer meer zeaxanthine dan maïs, wat de belangrijkste bron van deze stof is in ons huidige voedselpatroon, zo merkt Hirschberg op.

“Voor zover we weten, is dit het hoogste niveau van zeaxanthine ooit behaald in een wijdverspreid landbouwgewas”, merken de onderzoekers terecht trots op.

Een bijzondere tomaat: Cornue des Andes

De meeste tomaten hebben een ronde tot ovale vorm, maar er zijn oude rassen die die eentonigheid wat doorbreken. Een daarvan is de Cornue des Andes, een oude heirloom uit de regio van het Zuid-Amerikaanse Andesgebergte. Cornue des Andes is uit het Frans te vertalen als 'Hoorn van de Andes' en inderdaad lijken deze tomaten ietwat op een hoorn. Ook doet deze langwerpige tomaat ietwat denken aan een puntpaprika. Dat is natuurlijk ook weer niet verwonderlijk, want ze behoren uiteindelijk tot dezelfde familie.

Het verhaal gaat dat een Fransman zaad van deze soort uit het Andesgebergte zou hebben meegenomen naar Frankrijk en van daaruit is dit ras onder tomatenliefhebbers verspreid.

Dit is een klimmende tomatenplant en dat betekent dat je hem tijdens het groeien moet ondersteunen. De zijscheuten (dieven) moet ook regelmatig verwijderd worden. De Cornue des Andes is een zeer dorstig ras en je dient dus overvloedig water te geven om de plant te laten opgroeien.

De Cornue des Andes levert een goede oogst van tomaten die tot 12 centimeter lang en vier centimeter in doorsnede zijn. De bijzonder gevormde tomaten wegen tussen de 200 en 250 gram. Tijdens het rijpen verkleurt dit ras van geen, via oranje naar helderrood. Soms is een kleine groene kraag te ontwaren.

Het vruchtvlees van dit ras is mooi stevig en, zoals veel heirlooms, zeer smaakvol. De vrucht heeft een dunne schil, zeer zacht vruchtvlees en de geur die bij verhitting vrijkomt is bijzonder aromatisch. Rauw zijn de tomaten natuurlijk ook heerlijk, maar de échte goede smaak komt naar boven na verhitting van de vruchten. De tomaat bevat weinig zaad en sap. Deze combinatie van kenmerken zorgt ervoor dat deze tomaat perfect is om mee te koken of als basis voor ketchup.

Wil je zelf eens proberen deze bijzondere tomaat op te kweken dan kun je hier de zaadjes bestellen.

Lang houdbare tomaten in het Middellandse Zeegebied

In het Middellandse Zeegebied worden tomaten gekweekt die heel lang houdbaar zijn. Het zijn zogenaamde long shelf-life (LSL) tomaten die wel 6 tot 12 maanden na de oogst 'goed' blijven. Ze zijn ontstaan als een soort toevallige natuurlijke selectie in de droge Mediterrane zomeromstandigheden met verouderde irrigatiemethodes of slechts afhankelijk van de regenval. Ze zijn daardoor tolerant voor de droogte geworden.

Behalve het samenvallen van de bovenstaande kenmerken hadden de verschillende lokale selectiecriteria ook nog eens invloed op het ontstaan van afwijkende vormen, grootte en kwaliteit. Verder bleek de bodemgesteldheid ook nog eens van invloed op de tomaat. Zo zijn door deze kunstmatige evolutionaire druk tomatenrassen ontstaan die zeer geschikt waren voor de vaak arme plaatselijke bevolking.

Wij kopen tomaten bij de supermarkt en het blijkt vaak dat deze al na een paar dagen uitdrogen of dat er snel wat schimmelvorming optreedt. In Italië is men er in geslaagd om tomatenrassen te kweken die dus soms wel een heel jaar geschikt blijven voor consumptie, waardoor men ook in de wintermaanden de beschikking heeft over verse tomaten.

Je zou denken dat deze rassen onderwerp zijn van allerlei onderzoek, omdat de eigenschappen ook voor Nederlandse tomaten interessant zouden zijn. Hoe langer tomaten immers perfect van geur, smaak en vorm blijven, hoe minder ze in de vuilnisbak terecht zullen komen.

Toch blijkt dat de Mediterrane soorten eigenlijk vergeten zijn door de wetenschap. De wetenschappers gebruiken voornamelijk de wilde tomatensoorten die inheems zijn in Zuid-Amerika en proberen gewenste eigenschappen uit die tomaten in te bouwen in de moderne tomaten.

Toch blijkt uit een eerste oriënterend onderzoek dat de Mediterrane lang houdbare tomatenrassen een zeer waardevol erfgoed vormen[1]. Ze vormen een alternatieve bron om de kwaliteit en houdbaarheid van tomaten te verbeteren en om veerkrachtigere cultivars te verbouwen die kunnen gedijen wanneer de voorspelde klimaatveranderingen de wereld in zijn greep krijgen.

[1] Conesa et al: Mediterranean Long Shelf-Life Landraces: An Untapped Genetic Resource for Tomato Improvement in Frontieres in Plant Science - 2020. Zie hier.

Waarom werd een tomaat zo groot?

Uiteraard wisten we al dat de oertomaat maar piepklein was ten opzichte van zijn huidige formaat. Daar is in het verleden al onderzoek naar gedaan[1]. Maar welk gen was verantwoordelijk voor die groei?

Een studie uitgevoerd door wetenschappers van de Universiteit van Almería (Spanje) beschrijft de genetische sleutels voor het domesticatieproces van de tomaat (Solanum lycopersicum) dat ervoor gezorgd heeft dat de huidige tomaat wel honderd keer groter is dan zijn Zuid-Amerikaanse voorouder, de krenttomaat (Solanum pimpinellifolium)[2].

Volgens het onderzoek wordt de grootte van de tomaat bepaald door de zaadcompartimenten van de rijpe vrucht. "De maximale grootte van de tomaat wordt voornamelijk bepaald door het aantal vruchtbladen, die de zaadcompartimenten van de rijpe vrucht vormen", leggen de auteurs uit.

Het team is er met de modernste technieken erin geslaagd een eiwit te isoleren dat betrokken is bij deze groei, Excessive Number of Floral Organs genaamd, maar voor het gemak afgekort tot ENO. Het is een AP2/ERF transcriptiefactor die samen met specifieke DNA-sequenties de transcriptie van genetische informatie regelen.

De onderzoekers hebben kunnen aantonen dat ENO de grootte van de tomaat bepaalt via het ontwikkelingsnetwerk van het bloemmeristeem, het weefsel van de plant waarin de stamcellen zitten die de bloemen voortbrengen.

Hun bevindingen laten zien dat een mutatie in dit eiwit de expressie beïnvloedt van bepaalde genetische regio's die betrokken zijn bij het creëren van de holtes, afgeleid van de vruchtbladen, waar de zaden zich bevinden.

In vitro tests tonen ook aan dat ENO de expressiedomeinen van deze genetische regio's direct reguleert om de goede werking of florale homeostase van stamcellen te behouden.

"Onze studie toont ook aan dat een mutatie in het ENO-promotoreiwit werd geselecteerd tijdens de domesticatie om de grootte van de tomaat te verbeteren, wat aangeeft dat de transcriptionele veranderingen in de belangrijkste regulatoren significante effecten hebben op de teelteigenschappen", zo besluiten de auteurs.

[1] Lin et al: Genomic analyses provide insights into the history of tomato breeding in Nature Genetics - 2014
[2] Yuste-Lisbona et al: ENO regulates tomato fruit size through the floral meristem development network in PNAS – 2020. Zie hier.

Een bijzondere tomaat: Atomic Grape Tomato

Het is duidelijk dat Brad's Atomic Grape Tomato een aparte naam verdient. Het is een tomaat die het formaat en vorm van een druif heeft, terwijl de kleur doet denken aan gemorste olie op het wateroppervlak dat door een lentezon wordt beschenen. Geen wonder dat deze tomaat in 2017 de eerste prijs won won tijdens de Amerikaanse National Heirloom Expo.

De teler, de Amerikaan Bradley (Brad) Gates, produceert op zijn Wild Boar Farms de ene na de andere opmerkelijke exotisch ogende tomaat met namen die soms bijzondere creatief gevonden zijn. Wie is nu niet benieuwd hoe een tomaat met een naam als Atomic Fusion, Cherokee Red, Cosmos of Painted Lady eruit ziet en smaakt.

Brad's Atomic Grape Tomato is een kerstomaat, maar het is geen normale kerstomaat. De kleur wordt officieel omschreven als lavendel met paarse strepen, die uiteindelijk verkleuren tot een aanslag op de zintuigen met olijfgroen, rood en bruinig blauwe strepen. Het olijfgroene vruchtvlees heeft rode accenten en smaakt heerlijk zoet.

Deze tomaat levert een overvloedige oogst na zo'n 75 dagen. De clusters tomaten blijven goed aan de plant zitten.

Wil je eens proberen om deze bijzondere tomaat op te kweken dan kun je hier de zaadjes bestellen.

Een bijzondere tomaat: Yoom

Op de Fruit Logistica 2019 heeft Syngenta een nieuwe tomaat is gelanceerd met de naam Yoom. Deze cocktailtomaat heeft een kenmerkende paarse kleur aan de buitenkant en het vlees is rood (bijna oranje). Het is het resultaat van een natuurlijk selectieprogramma van de tomatenspecialisten van Syngenta Vegetable Seeds. Jeremie Chabanis van Syngenta zegt: "Yoom is bijzonder smaakvol en bezit de juiste balans tussen zoet en zuur. Dit zorgt voor een langdurige umami/hartige smaakbeleving.”

De Yoom kreeg direct na de introductie grote aandacht vanuit belangrijke teeltmarkten in heel Europa, waaronder Nederand, Spanje, Italië en Portugal. Deze landen leveren ook aan Frankrijk, de Benelux, Duitsland en het Verenigd Koninkrijk. Op dit moment wordt het merk Yoom ook in Noord-Amerika en Australazië in de markt gezet.

Jeremie Chabanis, Syngenta Value Chain Lead: "Diverse telers hebben het ras HN-5003, zoals de tomaat tijdens de experimentele fase werd genoemd, geteeld in proeven. Zij hebben bevestigd dat de plant goede prestaties levert wat betreft opbrengst en langdurige houdbaarheid van het product. Het vruchtgewicht ligt tussen 100-120 gram. Ik ben ervan overtuigd dat er voor de Yoom-cocktailtomaat ruimte is in de markt door diens formaat, textuur, knapperigheid en sappigheid.”

Uit interne onderzoeken van Syngenta is gebleken dat het gehalte aan anthocyanen in de Yoom een stuk hoger ligt dan bij gewone tomaten. Anthocyanen hebben naar verluidt een positieve invloed op een reeks gezondheidsproblemen, waaronder hoge bloeddruk, diabetes en ontstekingen.

Door de anthocyanen krijgt de Yoom haar kenmerkende paarse kleur. Naarmate de tomaat op natuurlijke wijze aan de tros rijpt, ontwikkelt zij haar donkerpaarse kleur, stevige textuur en natuurlijke suikers.

Na een winterproductieprogramma in Zuid-Europa is de teelt in een aantal Noord-Europese landen nu in volle gang, wat de gelegenheid biedt tot lokale productie waar het kan. "De vooruitzichten om het hele jaar door te blijven leveren zijn goed. De resultaten tijdens het voorjaar en de zomer in Noord-Amerika zijn in ieder geval veelbelovend voor een succesvolle commerciële lancering tijdens de komende teeltcyclus."

Voor meer informatie zie hier.

Een bijzondere tomaat: Mint Julep

Oorspronkelijk is mint julep een alcoholisch mixdrankje dat bestaat uit bourbon, suiker, water, ijsschaafsel en verse munt. Omdat de basis van mint julep bestaat uit Amerikaanse maïswhisky wordt dit verfrissende drankje voornamelijk gedronken in het soms snikhete zuiden van dat land.

Zoals zoveel andere alcohol bevattende dranken werd ook de mint julep ingezet voor allerhande kwalen. De eerste melding stamt uit 1784 en van het drankje werd gemeld dat voor 'sickness at the stomach, with frequent retching, and, at times, a difficulty of swallowing. I then prescribed her an emetic, some opening powders, and a mint julep.'

Dat mint julep een lange geschiedenis achter de rug heeft blijkt al uit de oorsprong van het woord 'julep', wat via het Arabisch stamt uit het Perzische gul 'roos' plus ab 'water'. Met andere woorden: er werd ooit rozenwater mee bedoeld.

Tegenwoordig bestaat er ook een cherrytomaat met de naam mint julep en het is een waar kunstwerk om hem te aanschouwen. Deze tomaat is peervormig met een prachtige geelgroene beschildering. De sappige mint julep heeft een heerlijke friszoete smaak, die een stuk minder zuur is dan andere groene cultivars. De bessen variëren in gewicht van 15 tot 50 gram. De plant, die groeit als een stamtomaat, heeft 75 dagen nodig voordat ze vruchten gaat dragen. Hij is ontzettend productief.

De mint julep is ontstaan uit een natuurlijke mutatie van zijn grote broer, de green zebra. Het was de Amerikaan Brad Gates van de Wild Boar Farms die er als eerste in slaagde de mint julep commercieel te kweken.

Deze tomaat, een Solanum lycopersicum, stond eerst bekend als de Michael Pollan, Amerikaans schrijver, journalist, activist en docent, maar hij is recent hernoemd tot mint julep.

Wil je zelf eens proberen om deze bijzondere tomaat op te kweken dan kun je hier de zaadjes bestellen.

De haartjes op de tomatenplant

Is het je wel eens opgevallen dat de tomatenplant behoorlijk behaard is? Die harigheid op stengels en bladeren heeft een reden: de tomatenplanten beschermen zichzelf daarmee tegen vraat door insecten.

Deze haartjes – officieel heten ze trichomen – beschermen de plant tegen vraatzuchtige insecten. Ze doen dat zelfs op twee manieren: ze vormen allereerst een fysieke barrière, maar sommige van die haartjes produceren ook anti-vraatstoffen, terpenen, die schadelijk zijn voor insecten of vijanden van de insecten aantrekken[1].

Dat is een interessante eigenschap, zo vinden wetenschappers, want misschien kun je die eigenschap later inbouwen in andere gewassen.

Een team biologen van de Universiteit van Amsterdam heeft nu ontdekt dat een specifiek eiwit, een zogenaamde transcriptie factor met de naam SlMYC1, essentieel is voor de vorming van deze haartjes. Bovendien speelt het eiwit een rol bij de productie van anti-vraatstoffen in die haartjes[2].

Dus besloten de onderzoekers eens te bekijken of het mogelijk was om tomatenplanten te kweken die het eiwit niet maken of in lagere concentraties ervan. Het vermoeden bleek juist: tomatenplanten zonder SlMYC1 zijn niet in staat om haartjes te maken van het type waar de biologen in geïnteresseerd waren. Het eiwit is dus essentieel voor de vorming van deze haartjes. Als het eiwit wel aanwezig was in de plant, maar in lagere concentraties dan normaal, werden de haartjes kleiner. Bovendien produceerden ze dan op de bladeren minder van de anti-vraatstoffen. Opvallend genoeg produceerden dezelfde kleine haartjes op de stengel van de planten juist sommige anti-vraatstoffen weer meer dan normaal.

De volgende stap is om te kijken of het omgekeerde ook werkt. Waar de onderzoekers nu in geïnteresseerd zijn, is of het verhogen van de concentratie SlMYC1 ervoor zorgt dat de plant meer trichomen en meer anti-vraatstoffen zal produceren. Waardoor de plant dus nog beter beschermd is tegen schadelijke insecten.

[1] Spyropoulou et al: RNA sequencing on Solanum lycopersicum trichomes identifies transcription factors that activate terpene synthase promoters in BMC Genomics - 2014. Zie hier.
[2] Xu et al: SlMYC1 Regulates Type VI Glandular Trichome Formation and Terpene Biosynthesis in Tomato Glandular Cells in Plant Cell - 2018

Wild tomatenras resistent tegen diverse insecten

Een wilde tomaat (Solanum galapagense), die inheems is op de Galapagoseilanden, blijkt resistent te zijn tegen verschillende soorten insecten. Dat blijkt uit onderzoek van Wageningen University & Research. Dit wilde tomatenras is nauw verwant aan de cultuurtomaat. Dit maakt het een stuk eenvoudiger om deze resistentie in te kruisen en om dus uiteindelijk cultuurtomaten bestand te maken tegen veel verschillende soorten insecten.

Cultuurtomaten zijn veel minder weerbaar tegen ziekten en plagen dan sommige van hun wilde verwanten. Bij de veredeling is veel van de weerbaarheid verdwenen. Wilde varianten zijn veel beter opgewassen tegen insecten. Onderzoekers zijn al langer bezig om resistente wilde tomatensoorten te gebruiken in de veredeling. Het probleem is dat de meeste van deze soorten heel ver afstaan van de cultuurtomaat en resistentie dus moeilijk in te kruisen is. Tot nu toe is het dan ook nog niet gelukt. De wilde tomaat van de Galapagoseilanden verschilt genetisch nauwelijks van de cultuurtomaat. De resistentie zit bovendien op één stukje chromosoom. Daarom zal de veredeling veel gemakkelijker verlopen is de verwachting.

“We hebben onderzoek gedaan met monsters van de wilde tomatensoort, Solanum galapagense uit een genenbank,”zegt Ben Vosman onderzoeker van Wageningen University & Research. “Eerst ontdekten we dat deze tomatensoort resistent is tegen de witte vlieg. Later bleek dat hij tegen een heleboel insecten resistent is, zoals bijvoorbeeld de groene perzikluis en rupsen van de Florida-uil.”

De witte vlieg brengt diverse virussen over en besmet daarmee de plant. Om deze vlieg te bestrijden wordt er gebruik gemaakt van gewasbeschermingsmiddelen. "Als we een cultuurtomaat kunnen verrijken met resistentie tegen deze witte vlieg betekent dit direct winst voor het milieu,” aldus Vosman.

Bron.

Oudste Vlielandse had iets leuks voor ons

[Gastpost van Anke Bruin-Kommerij, boswachter op Vlieland]

De oudste inwoonster van Vlieland (en ook hier geboren), is mevrouw Gepke Schouwenburg- den Hartog. Nog altijd scherp van geest en zeer geïnteresseerd in alles wat de natuur ons biedt.

Gistermorgen vonden we een briefje van haar, met de vraag of iemand van ons even langs kon komen. Zo gevraagd, zo gedaan natuurlijk. En dat leverde een grappig stukje natuur op. Weliswaar uit de winkel, maar toch. We willen het jullie niet onthouden.

Komkommernieuws?
OK, dit is komkommernieuws en het gaat dus over een tomaat. Grappiger kunnen we het niet maken. Met rotte tomaten gooien is geen kunst, maar deze tomaat is dus bezig zichzelf voort te planten en je laat het wel uit je hoofd om deze kapot te gooien, of weg te gooien toch? De zaadjes zijn druk aan het ontkiemen en het is een mooi wondertje van de natuur.

De moestuin van de Lange Paal.
Nu wil het geval, dat onze collega en beheerder van de Lange Paal, Frederika Breijer een geweldig moestuintje heeft gemaakt voor de gasten (in op het strand gevonden viskisten). Gasten mogen daar kruiden plukken en als de courgettes klaar zijn, de sla, de aubergines enz. dan kan dat gebruikt worden. Deze mooie vleestomaat krijgt daar nu een extra mooi plekje in de zon en we zullen zien wat het op gaat leveren.

Lang leve de zomer.
Het natuurkampeerterrein loopt nu al snel vol met blije gasten. De zomer is nu echt begonnen en het bloggen zal iets minder worden de komende weken. We wensen iedereen een heerlijke tijd toe. Geniet je suf en blijf dat vooral doen.

Een bijzondere tomaat: Silver Fir Tree

De Silver Fir tree is een heirloom tomaat die oorspronkelijk uit Rusland komt. In zijn thuisland wordt deze varieteit Серебристая Ель genoemd dat inderdaad vertaald kan worden als 'Silver Fir Tree' ofwel 'zilverspar'.

Het is een traditioneel Russisch ras dat als gevolg van het einde van de Koude Oorlog in het begin van de jaren 90 van de vorige door de in Moskou wonende zaadhandelaar Marina Danilenko naar de Verenigde Staten werd gebracht. Daar wordt de Silver Fir Tree nu op beperkte schaal verbouwd.

De zelftoppende en vrij compacte plant wordt ongeveer 60 centimeter hoog en kent een vroege en goede oogst. Na ongeveer 60 dagen vanaf het moment dat de eerste twee bladeren verschijnen kan er gewoonlijk al geoogst worden. De vlezige oranjerode tomaten zijn tot acht centimeter in doorsnede en hebben een frisse, lichtzure smaak.

Deze tomatenplanten hebben delicate op varens lijkende bladeren en dus is het mij een raadsel waarom deze variëteit Silver Fir Tree wordt genoemd en niet Silver Fern (Серебристый папоротник). De aparte bladeren en de compacte bouw van deze tomaat maken hem geschikt voor de teelt in potten. Zorg wel voor enige ondersteuning als de zwaarlijvige tomaten verschijnen.

Wil je eens proberen om deze bijzondere tomatensoort op te kweken dan kun je hier de zaadjes bestellen.

Een bijzondere tomaat: Indigo Pear Drops

De Oregon State University (USA) heeft al een tijdje een kweekprogramma lopen waarbij men probeert de blauwpaarse kleurstof anthocyaan in de tomaat in te bouwen. Nu is dat op zich geen probleem want alle tomaten bezitten de genen al om die anthocyanen aan te maken, maar die zijn in de meeste gevallen ‘uitgeschakeld’. Je moet hem dus weer 'inschakelen' om een tomaat te krijgen die boordevol die bijzonder krachtige anti-oxydant zit.

Een eerste resultaat van de inspanningen van de Amerikaanse wetenschappers waren de Indigo Blue Berries, tomaten met een dieppaarse kleur. Het bleek dat, chemisch gezien, die paarse kleur het gevolg was van de aanwezigheid van petunidine, dezelfde anthocyaan die de blauwe druif zijn paarse kleur geeft.

Nu is een volgende tomaat uit dat wetenschappelijk programma beschikbaar gekomen: de Indigo Pear Drops. De eerste peervormige tomaat in hun nieuwe Indigo-assortiment. De ongeveer drie centimeter en circa zeven gram zware grote tomaatjes verkleuren tijdens het rijpen van zwartpaars naar geel, waarbij de bovenkant zwartpaars blijft. De tomaatjes zijn heerlijk zoet van smaak.

Onder ideale groei-omstandigheden kan men van een enkele plant wel 600 tot 1,000 tomaten oogsten. Enten kan de productie zelfs nog verhogen.

De tomaten krijgen hun prachtige kleur van wilde tomaten die men in Peru en op de Galapagos Eilanden heeft gevonden.

Wil je eens proberen om deze bijzondere tomatensoort op te kweken dan kun je hier de zaadjes bestellen.

Een bijzondere tomaat: Silky Pink

In 2014 introduceerde zaadveredingsbedrijf Rijk Zwaan in De Lier, in samenwerking met Duijvestijn Tomaten, de Silky Pink. Wij kennen hier voornamelijk de traditionele rode tomaat, maar in veel landen in Azië zijn de populairste tomaten tegenwoordig echter roze.

Wat de Silky Pink zo bijzonder maakt is niet alleen zijn roze kleur, maar ook zeker de opvallende smaak. Ze zijn fruitig, zachter van smaak, zijn sappiger en hebben een uitgebalanceerde zoet-zuurverhouding.

Behalve in de Oosterse keukens komt de Silky Pink ook in de Westerse keukens goed tot zijn recht. Rijk Zwaan richt zich met deze tomaat op de Europese markt en dus zeker niet alleen op consumenten met een Aziatische achtergrond. Er is wel geprobeerd om de Silky Pink in een Aziatische supermarktketen te verkopen, maar het bleek dat zowel allochtone als autochtone klanten de tomaat waardeerden.

Rijk Zwaan ziet voor de Silky Pink veel kansen, maar men ziet vooral potentie in Groot-Brittannië, waar de roze tomaat als een mooie aanvulling in de tomatencategorie wordt gezien. In Nederland is hij nog maar mondjesmaat te vinden in de schappen van de supermarkt.Dat zal in de toekomst zeker gaan veranderen, denk ik.

Zaden van de Silky Pink zijn jammer genoeg nog niet voor de hobby beschikbaar.

Tomaten en witte vliegjes (2)

Ik had hier al beschreven dat witte vliegjes – en dan vooral kaswittevliegen (Trialeurodes vaporariorum) – erg van tomaten houden, maar dat tomaten en de kwekers daarvan het met die liefde niet zo eens zijn. Noem het een haat-liefde verhouding, waarbij de liefde van één kant komt. Nu zijn er wel professionele methodes om van die lastpakken af te komen, maar voor een hobbykweker levert dat vaak onoverkomelijke problemen op. Wie gaat nu de natuurlijke vijand van de witte vlieg in zijn mini-kasje loslaten? Maar zelfs echt grootschalige verbouwers van tomaten zien liever dat de vliegjes hun kostbare tomaten helemaal met rust laten, al was het alleen maar omdat iedere bestrijdingsmethode geld kost.

Logisch dus dat onderzoekers bleven zoeken naar een volstrekt natuurlijke oplossing. Het blijkt nu dat een bijzondere tomaat, de Currant Sweet Pea (Solanum pimpinellifolium of Lycopersicon pimpinellifolium), zoveel geurstoffen weet af te scheiden dat een witte vlieg nauwelijks zin meer heeft om van de tomatenplant te snoepen. Zie hier voor een beschrijving van deze aparte tomatensoort. Er lijkt een schadevermindering van wel 80% te ontstaan[1].

Ha, dachten de wetenschappers direct, stel je voor dat we die eigenschap van de Currant Sweet Pea weten in te bouwen in de genen van de reguliere tomaat, want dan hoeven de tuinbouwers ook geen bestrijdingsmiddelen (in de ruimste zin des woords) meer te gebruiken. Goed voor het milieu en goed voor de portemonnee.

Het aparte is natuurlijk dat de tomaten ooit diezelfde resistentie tegen witte vliegjes hadden, maar die is er per ongeluk uitgekweekt om een langere houdbaarheid te verkrijgen. Nu gaat men proberen om de oude resistentie terug te kweken.

Voorlopig zou het een goed idee zijn om de Currant Sweet Pea naast of tussen je andere tomatenplanten te gaan aanplanten. Zaadjes zijn hier te koop.

McDaniel et al: Novel resistance mechanisms of a wild tomato against the glasshouse whitefly in Agronomy for Sustainable Development – 2016

Gazpacho en Acquacotta

Gazpacho is tegenwoordig een koude Spaanse tomatensoep met een Portugees broertje dat de ietwat afwijkende naam gaspacho draagt. De soep is zeer populair omdat deze zo heerlijk verfrissend is in het soms verschroeiend hete zuiden van het Iberische schiereiland.

Er bestaan diverse variaties, zelfs enkele zonder tomaten. De tomaten worden dan vervangen door andere verfrissende soorten groente of fruit, zoals avocado, komkommer, peterselie, watermeloen of druiven.

Het is van oorsprong een gerecht voor arme landarbeiders die simpelweg toevoegden wat er toevallig op dat moment voorradig was. In zijn meest eenvoudige vorm wordt oud brood, samen met water, knoflook en olijfolie met een vijzel (toen in Spanje een dornillo genoemd) tot een pasta verpulverd.

Je ziet dat er heel vroeger geen tomaten in het gerecht werden verwerkt. De oorzaak daarvan is dat het gerecht zoveel ouder is dan 1492, het jaar dat Columbus het Amerikaanse continent ontdekte. Tomaten waren inheems in zuidelijk Amerika en dus konden ze voor dat jaar nog niet in de gazpacho worden gebruikt.

De naam gazpacho is al zo oud dat de verklaring in de mist van de geschiedenis verloren is gegaan. Sommigen geloven dat het een van oorsprong Moors gerecht is dat gedurende de Moorse overheersing van zuidelijk Spanje (711-1492) is opgenomen in enkele regionale keukens. Een andere bron kan het Toscaanse woord guazo ('een soort soep') zijn. In dat laatste geval hebben de Romeinen een vroege versie van gazpacho naar Spanje overgebracht.

In het naburige Italië is er namelijk een vergelijkbare warme soep, acquacotta ('gekookt water'). Diens geschiedenis gaat ook terug naar de oudheid en het gerecht is ontstaan in de kuststreken van het zuidelijk gelegen Toscane. De ingrediënten kunnen variëren. De belangrijkste ingrediënten van de acquacotta waren water, oud brood, uien, druiven en olijfolie. Daaraan werden nog andere groenten, die 'in het seizoen' waren, toegevoegd. Tot het begin van de 19de eeuw gebruikte men geen tomaten, maar agresto, een sap dat gemaakt werd van halfrijpe druiven. Tomaten waren zelfs in die tijd nog geen algemeen toegepaste groente. Dat was meer dan 300 jaar na de ontdekking van tomaten door Spaanse en Portugese conquistadores die in het kielzog van Columbus naar het Amerikaanse continent zeilden!

Koop je extra virgine Tunesische Terra Delyssa olijfolie hier.

Een bijzondere tomaat: Gigantomo

In Groot-Brittannië is recent de grootste tomaat ter wereld geïntroduceerd. De Gigantoma is ongeveer 12 keer zo groot als een reguliere tomaat. Gigantomas hebben een doorsnede van 25 centimeter. Eén enkele tomaat kan derhalve een familie van vier personen voeden en één plak van een Gigantoma kan een hele hamburger verbergen.

Kwekers in de Verenigde Staten en Groot-Brittannië wisten deze nieuwe variëteit te ontwikkelen na bijna 20 jaar research. Simon Crawford, een van de belangrijkste kwekers in Engeland werd gevraagd om het werk voort te zetten van Paul Thomas, een Amerikaanse kweker die 15 jaar van zijn leven had besteed aan het kweken van een enorme tomaat die ook nog eens goed smaakte.

Thomas stierf voordat hij de vruchten van zijn onderzoek kon aanschouwen, maar Crawford was in staat het kweekprogramma te voltooien en voldoende zaad te oogsten om het commercieel op de markt te kunnen zetten. De Gigantoma werd in 2014 in de Verenigde Staten geïntroduceerd.

De tomatenplant kan een hoogte kunnen bereiken van bijna twee meter bereiken en zal maximaal een stuk of 11 Gigantomas kunnen opleveren.

Van Meuwen, de enige Britse zaadhandelaar die de Gigantoma verkoopt, heeft er zelfs een leuke wedstrijd aan verbonden. Wie het wereldrecord van de zwaarste tomaat weet te verbeteren zal een prijs van £5,000 winnen. Dat record staat op (omgerekend) 3.18 kilogram.

Wil je eens proberen Gigantomos op te kweken dan kun je het zaad hier bestellen.

Een wilde tomaat: Galapagostomaat

Net als bij chilipepers het geval is, bestaan ook van de tomaat wilde en gecultiveerde vormen. De tomaat die je in de schappen van de supermarkt zult tegenkomen is altijd een cultivar van de Solanum lycopersicum.

Sommige wilde broertjes van de tomaat hebben zich nooit laten temmen en eentje daarvan is de Galapagos tomaat (Lycopersicon Cheesemanii). Deze variant groeit, zoals zijn naam al aangeeft, op de in de Stille Oceaan liggende Galapagos Eilanden. Het is de eilandengroep waar Charles Darwin zijn evolutietheorie formuleerde doordat op ieder eiland vinken en schildpadden leefden die steeds iets van elkaar verschilden.

[Foto: www.tomatenzaden.nl]

Door de extreme isolatie van de eilanden zijn diverse unieke plantensoorten bewaard gebleven, waaronder de Galapagostomaat. Deze tomaat zal gedurende het groeiseizoen tot een kleine struik uitgroeien en kabn tot twee meter hoog worden. Een dag of zestig na het verpotten kunnen de kleine en geeloranje tomaten geoogst worden. De smaak wordt omschreven als een heerlijke, zurige tomatensmaak.

De Galapagostomaat groeit aan de kust in de sprayzone van de op de rotsen uiteenspattende golven. Het kruisen van deze tomaat met bestaande rassen levert een trostomaat op die meer bestand is tegen zilte omstandigheden.

Wil je eens proberen om deze bijzondere tomatensoort op te kweken dan kun je hier de zaadjes bestellen.

Pittige tomaten?

De chilipeper is een lid van de nachtschadefamilie (Solanaceae) en is daardoor gerelateerd aan de tomaat, de aardappel, de aubergine, de tabaksplant en, jawel, de petunia. De pittigheid van de chilipeper is het gevolg van de aanmaak van capsaïcinoïden, een groepje alkaloïden die uniek zijn voor die chilipepers.

Geen enkele andere plantensoort heeft dus de capaciteit om die pittige stofjes aan te maken. Dat is jammer voor de liefhebber van pittig voedsel, maar voor hen is er misschien goed nieuws. Wetenschappers hebben recent namelijk het gehele genoom van de chilipeper in kaart gebracht en het blijkt dat de chilipeper veel bouwstenen gemeen heeft met zijn meest naaste verwant, de tomaat[1]. Er kon zelfs berekend worden wanneer de oertomaat (of oerchilipeper) in een twee aparte soorten uiteenviel: 19.1 miljoen jaar geleden.

Het genoom van de chilipeper bleek 3.5 keer groter te zijn dan die van de tomaat. Het onderzoek toonde ook aan dat de pittigheid van de chilipeper het gevolg was van de evolutie van nieuwe genen door vermenigvuldiging van bestaande genen en veranderingen in de expressie van die genen toen chilipepers als nieuwe soort evolueerde.

Maar wat dit onderzoek dus ook aantoonde was dat de tomaat wel degelijk in het bezit is van 'slapende' genen om de pittige capsaïcinoïden aan te maken. Met andere woorden: als die specifieke genen tot expressie worden gebracht ('worden aangezet') ontstaat er een pittige tomaat.

De toekomst ziet er plotseling een stukje zonniger uit voor mensen die houden van pittig voedsel.

[1] Kim et al: Genome sequence of the hot pepper provides insights into the evolution of pungency in Capsicum species in Nature Genetics – 2014 Lees het hele onderzoek hier.

Een bijzondere tomaat: Indigo Blue Berries

In de blauwe bes, rode kool en blauwe druiven zitten anthocyanen, een familie van natuurlijke kleurstoffen die de vruchten en groenten hun kleur geven. Afhankelijk van de zuurwaarde (pH) kunnen ze zorgen voor een rode, paarse of blauwe kleur.

Die anthocyanen zijn bovendien krachtige anti-oxydanten en het in voldoende mate consumeren van dergelijke gezonde stofjes kan helpen om je lichaam in goede conditie te krijgen of te houden.

[Foto: www.tomatenzaden.nl]

Alle tomaten bezitten de genen om die anthocyanen aan te maken, maar die zijn in de meeste gevallen ‘uitgeschakeld’ in de commerciele varianten. De consument ziet immers liever tomaten met de vertrouwde dieprode kleur in de schappen van de supermarkt liggen. Onderzoekers van de Oregon State University (USA) besloten om eens te kijken of ze in staat waren om die genen, die de anthocyanen aanmaken, weer konden ‘inschakelen’. Na een paar jaar konden ze de wereld een nieuwe tomaat tonen: de Indigo Rose. Het bleek dat de specifieke anthocyaan in deze tomaat dezelfde was als die welke de rode druif zijn diepblauwe kleur geeft: petunidine.

Ondertussen zijn we een paar jaar verder en is deze bijzondere tomaat ook voor mensen zoals u en ik beschikbaar onder de naam Indigo Blue Berries. Het is een prachtige cherrytomaat, die verkleurt van violetpaars (onrijp) naar bijna zwart met donkerrode onderkanten (rijp). De tomaten hebben een pruim-achtige smaak. De Indigo Blue Berries kunnen 75 dagen na het verpotten geoogst worden.

Wil je eens proberen om deze bijzondere tomatensoort op te kweken dan kun je hier de zaadjes bestellen.

Tomatenijs?

IJsmaker Häagen-Dazs maakte kort geleden bekend dat ze binnenkort twee nieuwe smaken ijs zullen introduceren met de namen ‘Tomato Cherry’ en ‘Carrot Orange’. Dat betekent dus dat je vanaf nu groenten als nagerecht kunt gaan eten.

Het persbericht meldt dat dat ‘Tomato Cherry’ de natuurlijke zoetheid van de tomaat wordt gecombineerd met de fruitige smaak van kersen. Häagen-Dazs claimt dat het toevoegen van kersen de rijke smaak van tomaten juist zal accentueren.

De tweede smaak, ‘Carrot Orange’ gaat uit van de milde smaak van wortel en daaraan wordt het frisse aroma van sinaasappel aan toegevoegd.

Klinkt niet slecht, zo denk ik zelf. Klinkt zelfs bijna gezond. Zelfs het ijs bevat minder vet dan de reguliere smaken.

Het enige nadeel van ‘Tomato Cherry’ en ‘Carrot Orange’ is dat deze twee nieuwe smaken voorlopig alleen in Japan worden geïntroduceerd.

Wanneer iemand een recept van tomatenijs heeft, mag hij of zij dat zeker even aan mij toesturen.

Tomatenwijn

Wijn wordt gemaakt van druiven. Punt.

De wereld van wijn lijkt zo overzichtelijk, maar er zijn ook andere vruchten, waarmee men alcoholische drank kan maken. Denk bijvoorbeeld maar eens aan cider, gemaakt van gegist appelsap.

Ook tomaten zijn, mede vanwege hun hoge vochtgehalte, eigenlijk zeer geschikt voor de productie van wijn. Na tien jaar onderzoek is de Canadese wijnproducent Domaine de la Vallée Bras uit Quebec er in geslaagd een zeer drinkbare wijn te creëren uit tomatensap. Het is zo’n groot succes gebleken dat de kleine wijnmaker nauwelijks kan voldoen aan de vraag.

De tomatenwijn heeft een lange weg moeten afleggen voordat het een acceptabele smaak had. De Belgische overgrootvader van Pascal Miche, de huidige eigenaar van de wijngaard, was de eerste die in 1938 al een poging waagde. Nadat Miche 15 jaar geleden naar Canada emigreerde begon hij te experimenten met een mix van heirloom tomaten.


Tegenwoordig is er een tomatenwijn met de naam Omerto te koop met een respectabele 16 procent alcohol.

Het grootste probleem, zo meldt Miche, was om de Canadese overheid te overtuigingen van het feit dat tomaten geen groenten zijn, maar vruchten. Ambtenaren zijn overal hetzelfde: tomaten liggen in de groente-afdeling van de supermarkt en dus moeten het wel groenten zijn. Nee, die ambtenaren zien het verkeerd, want botanisch gezien zijn het toch écht bessen.

Bestellen (in Amerika) kan hier.

Kannibaaltomaat

Jawel, er bestaat een familielid van de tomaat (Solanum lycopersicum) met de naam kannibaaltomaat (Solanum uporo) en beide soorten behoren tot de nachtschadefamilie (Solanaceae). De kannibaaltomaat is inheems op enkele zuidelijke eilanden in de Stille Oceaan, zoals Fiji, Tahiti, Samoa en Cook’s Eiland.

De kannibaaltomaat is een meerjarige kruidachtige plant, die in de tropische omstandigheden waarin hij groeit een hoogte van 1.5 meter kan bereiken. Na de bloeiperiode ontstaan rode bessen van zo’n drie centimeter in doorsnede.

Omdat de kannibaaltomaat nauwelijks gecultiveerd is, is de smaak behoorlijk bitter. Maar die bitterheid verdwijnt bij het koken van de vrucht. Men claimt dat de bladeren in salades kunnen worden verwerkt, maar ik verwacht zelf dat de bladeren ook gekookt dienen te worden voordat ze smakelijker worden.

Rondom de kannibaaltomaat hangen nogal wat mythes. Zo gelooft men nog steeds dat enkele mensenetende stammen in de Stille Zuidzee het mensenvlees pas smakelijk vonden wanneer daar een saus van deze tomaten bij geserveerd werd. De naam is echter verzonnen door de Duitse botanicus Berthold Seemann (1825-1871), die in 1864 de naam Menschenfressertomate gaf aan deze soort. Het is dus een tomatensoort die geconsumeerd werd door menseneters, maar het is onbekend of deze als saus echt bij mensenvlees geserveerd werd.

Je bent in ieder geval verzekerd van de nodige gespreksstof als je zou besluiten deze aparte soort te gaan opkweken.

Een bijzondere tomaat: Currant Sweet Pea

De Currant Sweet Pea is noch een krent (currant), noch een zoete erwt (sweet pea), maar is de naam van een wilde tomatensoort die inheems is in Ecuador en Peru. Hij heeft op een natuurlijke wijze zijn leefgebied uitgebreid en kan nu ook worden aangetroffen op de Galapagos Eilanden.

De wetenschappelijke naam van de tomaat is Solanum lycopersicum, maar die van de Currant Sweet Pea is Solanum pimpinellifolium. Dat betekent dat het niet een ras of variant is van de ‘normale’ tomaat, maar een geheel aparte soort. Hoewel je op diverse Engelstalige websites kunt lezen dat het een heirloom is, dient deze melding met een korreltje zout genomen te worden. Deze tomatensoort moet nog steeds als wild beschouwd te worden omdat hij nog niet gedomesticeerd is. Zoals hij in onze contreien kan groeien, groeit hij ook in het wild.

De Currant Sweet Pea levert een enorme hoeveelheid piepkleine tomaten met een diameter van circa 0,5 centimeter. Die heerlijk zoete tomaten groeien aan een forse, wat bossige plant. De plant is zeer geschikt om in een pot te laten groeien. De tomaten zijn perfect om door een gezonde salade te strooien.

Deze wilde tomatensoort is tegenwoordig heel belangrijk geworden omdat hij bestand is tegen een aantal virusziekten. Men probeert deze resistentie in te bouwen in de gewone tomaat.

Wil je eens proberen om deze bijzondere tomaat op te kweken dan kun je hier de zaadjes bestellen.

Gekonfijte tomaat

Een bijgerecht voor vier personen uit de keuken van Marco Poldervaart van het Harlinger toprestaurant ‘'t Havenmantsje’.

Ingrediënten
- 15 stevige trostomaten
- olijfolie
- zeezout
- versgemalen zwarte peper
- 10 tenen knoflook
- 3 takjes thijm
- 1 takje rozemarijn

Bereiding
Verwarm de oven voor tot op 105^oC. Ontvel de tomaten en hol ze uit.
Leg ze met de holle kant op bakpapier. Smeer ze in met olijfolie en strooi er een beetje zeezout en versgemalen peper overheen.
Leg de knoflooktenen, de thijm en de rozemarijn tussen de tomaten.
Comfijt alles in de over gedurende 2 tot 3 uur (afhankelijk van de oven) met de ovendeur op een kiertje.

Dit recept is opgenomen in het zeer lezenswaardige boek ‘Friese Liefde – Koken met streekproducten’.

Tomaten en Borstkanker

Nieuw wetenschappelijk onderzoek[1] lijkt aan te tonen dat tomaten de kans op het ontstaan van borstkanker kunnen verminderen. Het maakt dan niet uit in welke vorm je die tomaten inneemt. Zelfs wanneer iemand maar voor een beperkte periode tomaten, tomatensap, tomatensoep of ketchup consumeert wordt er door het lichaam al meer van een hormoon aangemaakt, waarvan gedacht wordt dat deze bescherming biedt tegen borstkanker.

Het onderzoek wijst uit dat het dagelijks drinken van een glas tomatensap het lichaam al voldoende lycopeen, de kleurstof die de tomaat zijn rode kleur geeft, binnenkrijgt om de aangetoonde effecten te krijgen. Van die lycopeen was al bekend dat het werkzaam is tegen het ontstaan van prostaatkanker (zie hier).

Wetenschappers maten gedurende een tien weken durende test de hormoonniveaus voor en na de test bij 70 vrouwen van 55 jaar en ouder. Alle vrouwen waren te dik en hadden allemaal een naast familielid, die ooit borstkanker had gehad. Die omstandigheden plaatsten de deelnemende vrouwen in een risicogroep. De resultaten waren opmerkelijk: de hoeveelheid lycopeen in één dagelijks glas gedurende de testperiode verhoogde het niveau van het hormoon adiponectine met negen procent. Adiponectine is een hormoonachtige proteïne die een rol speelt bij de regulatie van glucose en de regulatie van vetniveaus.

Aangezien een te hoog lichaamsgewicht een belangrijke factor is bij het ontstaan van borstkanker is het reguleren van vetniveaus van groot belang. “De resultaten onderstrepen ook het belang van het voorkomen van obesitas,” verklaart hoofdonderzoekster Adana Llanos.

[1] Llanos et al: Diet rich in tomatoes may lower breast cancer risk in Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism - 2013